«کنترل زِد» عنوان مجموعه گفت‌وگوهایی درباره نقش زنان در جنبش‌های اجتماعی ایران است که جمعه هر هفته ساعت هشت شب به وقت ایران در لایو اینستاگرام «ایران‌وایر» برگزار می‌شود. میهمان این هفته «کنترل زِد»، «الهه امانی»، مدرس، فعال حقوق زنان و حقوق بشر و نیز رییس «شبکه بینافرهنگی زنان» است.
«ایران‌وایر» با او درباره پیوند جنبش زنان با دیگر جنبش‌های اجتماعی در ایران گفت‌وگو کرده است.
خیزشی که در پی قتل حکومتی «مهسا امینی» و با پرچم‌داری شعار جنبش زنان، «زن، زندگی، آزادی» (به کُردی: ژن، ژیان، ئازادی) جرقه خورد، اکنون پس از گذشت کمتر از سه هفته چنان در اقصی نقاط ایران فراگیر شده که دیگر جنبش‌ها، از جمله جنبش دانشجویی را به حمایت از خود به میدان آورده است.
اعتراضات اخیر دانشجویان هم‌راستا با آزادی‌خواهی جنبشی با مرکزیت مطالبات جنبش زنان انجام می‌شود و کلیت نظام و ستم‌های گسترده‌ای را هدف قرار می‌دهد که از سوی حکومت جمهوری اسلامی بر بخش‌ها و طبقات مختلف اجتماعی طی ۴۳ سال گذشته وارد شده است.
دو جنبش زنان و دانشجویی در ایران تاریخی بس قدیمی و متناوب دارند و در برهه‌های کلیدی تاریخ سیاسی ایران، تاثیرگذار بوده‌اند. این دو جنبش، هر یک به طور مستقل در دوران معاصر ایران در صحنه بوده‌اند؛ گرچه گاه در نهان و گاه آشکار.
اما جنب دانشجویی که پیش از این بارها به تنهایی پرچم‌دار اعتراضات مطالبه‌گر و آغازگر اعتراضات گسترده بوده است، امروز در پشتیبانی جنبشی به میدان آمده که مطالبات رادیکالش محدودیت‌های مکان، طبقه و جغرافیا را درنوردیده است. این جنبش، معترضان را از خاستگاه‌های مختلف اجتماعی به خیابان‌ها آورده و مقاومت و مبارزه زنان را به مطالبه تحول ریشه‌ای مناسبات سیاسی و اجتماعی در ایران در ابعادی گسترده گره زده است تا به آسانی «انقلاب» را از مفهومی اتوپیایی و سلبی به داده‌ای ایجابی در صحنه بدل کند.
الهه امانی یک هفته پیش از قتل مهسا امینی و آغاز خیزش گسترده اعتراضی در ایران، در مقاله‌ای پژوهشی، پیش‌بینی کرده بود که نسل «زِد» یا دهه هشتادی‌ها موجب تغییرات اجتماعی گسترده‌تری نسبت به نسل‌های پیش از خود خواهند شد.
این پژوهش‌گر معتقد است که این نسل به دلایل مختلف، از جمله «بومی» شدن در فضای اینترنت با حجم عظیم اطلاعات و ارتباطات، نسلی جسور، خودباور و برانگیخته از نابسامانی‌ها با نیروی عظیم است که صاحبان قدرت توان به سکوت کشاندن آن‌ها را ندارند.
او درباره این پژوهش خود شرح داد که با بررسی و مقایسه این نسل در جوامع مختلف که خصوصیاتی شبیه به هم دارند، خشم نسل جوان ایران قابل پیش‌بینی بود.
به عقیده این پژوهش‌گر، تفاوت نسل‌ها به دلیل مختصات زمانی خود، اجتناب‌ناپذیر» است اما به دلیل ورود جوانان به رسانه‌های اجتماعی و پلتفورم‌های اینترنت، گسست نسل‌ها در سطح ملی، به ویژه در جوامع جنوب جهانی مانند آسیا، آفریقا و امریکای لاتین بیشتر شده است.
او گفت این نسل حتی با خانواده خود درگیر چالش است و با اقتدارگرایی به طور عریان مبارزه می‌کند، در حالی که با هم‌نسلان خود در دیگر نقاط جهان پیوند می‌خورد.
امانی توضیح داد که در ایران اما این گسست در مورد جنبش زنان چیزی شبیه انقطاع نسل‌ها است.
او تبعید، مهاجرت، زندان و جان باختن نسل‌های پیشین جنبش زنان را از دلایل انقطاع بین نسل‌ها در جنبش زنان ایران بر شمرد.
این فعال زنان از دورانی که در دهه ۵۰ خورشیدی در کنفدراسیون سراسری دانشجویان فعالیت می‌کرد و نیز جایگاه مطالبات زنان در جنبش دانشجویی آن دوران گفت و آن را با نحوه پیوند جنبش زنان با جنبش دانشجویی امروزِ ایران و دیگر جوامع غرب آسیا مقایسه کرد.
به گفته امانی، رویکردی که رهایی زنان را منوط بر دیگر تحولات سیاسی و اقتصادی می‌کرد، امروزه هم در سطح تئوری و هم عملی مردود شده است.
او به حضور مستمر زنان در جنبش‌های مختلف اجتماعی، از جمله جنبش‌های دانشجویی و کارگری در طول ۴۳ سال عمر جمهوری اسلامی اشاره کرد و گفت زنان ایران بیشترین هزینه را در روند استقرار جمهوری اسلامی داده‌اند.
امانی گفت هر جا ستم هست، مبارزه نیز هست و از این‌رو، زنان امروز در صف مقدم مبارزات ایستاده‌اند.
این فعال حقوق زنان و حقوق بشر ویژگی خاصی برای موج اعتراضات اخیر برشمرد و آن، تغییر مناسبات قدرت در ایران است.
به عقیده او، برخلاف گذشته، این سایر جنبش‌های اجتماعی هستند که رهبری زنان جوان را پذیرفته‌اند.
امانی بر این باور است که در عصر تکنولوژی، علاوه بر تقابل‌ها و رویارویی‌ها در فضای عادی، رویارویی در تمام ابعاد اجتماعی در فضای مجازی نیز وجود دارد.
او اضافه کرد: «من باور عمیق دارم که جواب چالش‌های تکنولوژی در خود تکنولوژی است.»
الهه امانی در ادامه به روش‌های نوین سازمان‌دهی، به ویژه سازمان‌دهی شبکه‌ای که با تکنولوژی روز و شبکه‌های اجتماعی امکانش بیش از پیش فراهم شده است، اشاره کرد. او سپس درباره سبک متفاوت کار اجتماعی، عدم مخروطی بودن روابط در هرم درونی تشکل‌هایی که به این شیوه ساخته می‌شوند و امکان گسترش سطح همکاری و رشد آحاد شرکت کننده در این نوع سازمان‌دهی توضیح داد.
الهه امانی در انتها با یادی از مبارزات زنان در سراسر جهان، سخن یکی از زنان مبارز و نویسنده آفریقایی را نقل کرد: «زنانی که پاهایشان را بریدید، دخترانی می‌زایند که بال دارند و پرواز می‌کنند.»
مشروح این گفت‌وگو را می‌توانید در ویدیوی بالا ببینید یا بشنوید.